O Meigallo de Pedornes

                                                                                                         Para Xoán 5 de 5     

 

 

Unha das moitas vilas ou lugares (en Galiza mais de medio cento) onde se rende culto a San Maméde é na vila de Pedornes.

Pedornes é unha parroquia do concello de Oia (Pontevedra) que se acubilla nas terras de labranza e hortas das chans que se asentan entre o monte da Groba e o mar da Punta Orelluda no litoral Atlántico. É pois lugar de mariñeiros afeitos a loitar cos perigosos embates do mar para recoller peixe na mar aberta ou o marisco antros penedos da costa onde baten as ondas que levantan os ventos e brúan unha musica escrita nos pentagramas das brancas escumas. Tamén é lugar de hortas onde se sementa millo, para pan ou para o gando, patacas, ervellas, fabas, feixóns,.... e demais, hortalizas para completar ou suplir o peixe cando as condicións do mar non son as axeitadas para pescar ou mariscar.

O día 17 de agosto a parroquia celebra as honras do seu patrón San Maméde, un mártir, que esnaquizaron os leóns, de terras de tan lonxe como a Capadocia, que se lle rende culto en moitos lugares de España coma avogado dos lactantes (Maméde parece que derivou de “o que foi amamantado”), dos osos e en Muero (Zaragoza) das hernias.

Contaba “o cascapiñeiros”, que traballaba na corta da madeira dos montes de man común que os veciños xestionaban na Groba, que nos días 17 de agosto sempre chovía por un meigallo que lle votou as festas unha veciña. A tal veciña vivía nunha casa preto do lugar onde de facía a festa e cando os maiordomos decidiron cambiala de lugar, ela, que non era gustante de que  a aloxaran da súa casa, votoulle o meigallo: Había de chover o día da festa ata que volvese a facerse no sitio anterior.  E o meigallo cumprirase ano a ano dende facía trinta anos que “o cascapiñeiros” chegara a bisbarra para casar cunha moza do lugar.

Mentres “o cascapiñeiros” contaba esta historia, unha tirada de foguetes de grandes estralos anunciaba a saída ó atrio do santo enriba das andas para dar volta arredor da capela en procesión, unha tromba de auga de chuvia e un forte vento, cumpría tamén naquel ano, co meigallo.  

 

O DÍA DE SAN TELMO

O DÍA DE SAN TELMO

                                                                                                                     Para Xoán 4 de 5

      
      O segundo luns da Pascua, este ano 2013 o día 9 de abril, celebrouse en Tui a festa de San Telmo. E tamén, como vén sendo cada ano, a Feira dos cabalos. A oportunidade desta Feira seica ten que ver co recordo da caída do cabalo de San Telmo cando, facendo gala da súa xuventude, ía moi engalanado e fachendoso a tomar posesión como Deán da Catedral de Astorga, o cabalo chantouno nun lameiro que o emporcou de cheo e provocou a risa da xente que se reunira para velo pasar.
 
      Xosé, “O Pillapiscos”, que tiña un fato de cabalos ceibes no monte da Groba pois tiña a casa no lugar do Urgal, na parroquia de Belesar, non puido ir naquel día a Tui como tiña por costume. Quedoulle un aquel no corpo e para ripalo uns días despois colleu camiño co pensamento de dar unha volta polas ribeiras do Miño que tanto agarimaba o San Telmo e de paso faría un bo xantar para celebralo pois “todos os santos teñen oitava”.

A media mañá, O Pillapiscos baixou á Ramallosa e demorou un pouco  mirando para a ponte románica que contan foi feita por San Telmo e que cando a estaban a facer e el predicando aconteceu unha tormenta e os que estaban a escoitar fuxían co medo pero el estendeu as mans e abriuse un claro sobre as xentes que a pesar de seguir chovendo non se mollaban, e polo menos no centro da ponte dedícaselle unha figura de pedra que o representa. Nesta ponte danse os requisitos esixidos para a celebración de bauticeiros de nenos no ventre da nai antes de nacidos  -atravesa de norte a sur o río que corre de nacente a poñente- estas condicións danse igualmente na Ponte da Barca do veciño Portugal no que tamén se fan estes bauticeiros. 

      Logo colleu camiño de Tui polo alto de San Antoniño e parou na igrexa dedicada ao santo, de estilo Manuelino –Barroco Portugués- e construída no lugar onde tivo a súa morada.

       E coa idea de facer unha excursión  polo Miño, encarou a Guillarei para coller a estrada que vai a carón do río e por iso chamábanlle ou chámanlle “a paralela” e parar para xantar nalgunha vila da ribeira. Pensou na lamprea que tan ben a preparan en Sela, din que son as de mellor sabor que dá o río, nas Neves, pero desbotou aidea pois lembrouse de que “xa oíran cantar o cuco”. Tampouco era tempo doutros peixes coma a zamborca que é do verán, e o meixón ¡carallo co prezo! , así que se  lembrou de que alguén lle falara de que en Cortegada de Baños había un lugar onde tiñan e preparaban moi ben as anguías e Cortegada quedaba de camiño e alá foi. Pasou o río pola Ponte de Filgueira, non a pé como din que o pasou o Santo para ir de Tui a Guimaraes onde tiña a súa Sede, pero non era na vila de Cortegada onde estaba o lugar das anguías senón na Adega Val do Deva en Valongo, polo que foi pola estrada que vai bordeando a ribeira do encoro que fixeron no río no lugar de Frieira e chegou ata “a raia seca” que separa de Portugal, entre Pontebarxas e San Gregorio. As anguías fritidas estaban “de pp y doble u” dixo o Pillapiscos como disque dicía en Pontevedra a “xente fina”.

Facíase tarde para achegarse a Castrelo do Miño, onde tamén o Santo fixera unha ponte e unha pesca milagreira para darlle de xantar aos que traballaban na ponte, así é que pasou a tarde no Balneario de Cortegada que agora chegan ata el as augas do encoro de Frieira.

¡Pero non deixou dun lado  o Santo! pois unha filla dun médico descendente dos propietarios do Balneario ofreceulle unha cervexa na súa casa e alí apareceu o Santo. Un fermoso retrato feito polo pintor Urbano Lugrís para o oratorio que o médico tiña no hospital de Santiago.

     

           

   

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

       












             

 

 

OS FERRADORES DA PONTE DA RAMALLOSA

 

                                                                                                                     Para Xoan 3 de 5

 

Aínda non hai moito tempo había nada menos que dous ferradores na praciña que dá entrada á Ponte de San Telmo camiño de Sabarís polo chamado Camiño Real, que atravesa o monte das Escobichas baixa polo barrio de Viso de Calvos, e pola outra banda sobe pola Cabreira a San Pedro formando a ruta por onde peregrinaban os romeiros que, dende A Guarda, collían o chamado  “Camiño de Santiago pola Costa”.

 Foran tempos nos que non fallaba o traballo. Protexíanse as uñas das bestas  cunhas pezas de ferro, de aí o nome de ferradura, que forxaban os ferreiros e puñan os ferradores. Ferrábanse todas, tanto as cabalerías coma as de tiro ou carga, fosen cabalos, mulas ou burros. E tamén se ferraban, con outro modelo de ferradura chamado canelo, os bois e as vacas que tiraban do carro ou do arado. As ferraduras para os cabalos, mulas e burros tiñan unha forma moi especial para adaptase á uña, pezuño ou  do casco destes équidos ungulados (A forma tan especial desta peza pasou ao debuxo  xeométrico co mesmo nome de “ferradura”). O ferrador limpaba e axeitaba as uñas da besta co puxavante para que asentase ben a ferradura que cravaba preto do borde da uña de modo que as puntas dos cravos  salientasen e dobrándoas quedase a peza mais asegurada. As ferraduras que amosaban sete buratos para sete cravos tiñan sona de dar boa  sorte e librar do meigallo e mal de ollo por iso moita xente colgábaas nas portas dos cortellos, os hórreos e aínda das casas.

As ferraduras para os bois e vacas eran de dúas pezas para aseitalas en cada pezuño de cada unha das patas. Eran pois, da dereita ou da esquerda e de ambas as dúas salientaba unha tira que se metía entre os dous pezuños de cada pata e dobraba sobre eles para que ficaran firmes ademais de cravalas coma as dos cabalos.

Os tempos foron cambiando. Comezaron a non deixar circular os carros tradicionais polas estradas por mor de que as lamias de ferro que levaban as rodas,  estragaban os pavimentos. Logo, que o gando, por razóns sanitarias, cumpría que non estivese nos cortellos da casa ou a carón dela e fose estabulado en condicións sanitarias adecuadas. Así é que o transporte con animais foi decaendo en prol dos novos medios mecánicos e automóbiles e os ferradores viron como a súa actividade ía tamén decaendo.

Tamén foron decaendo os ditos referidos as ferraduras. Agora ninguén di dos que amosan os sinos do seu mal na faciana que “ten as ferraduras da morte”.

Os ferradores da ponte da Ramallosa, que eran dos bos, non daqueles que “dan unha no cravo e cento na ferradura”, quedáballe cada vez máis tempo libre que enchían con horas de vagar. A un deles, o chamado Cipriano, non era raro, era habitual, miralo no Bar Galicia pois tiña o seu local debaixo da terraza do bar onde tiña o “potro”, unha especie de gaiola ou armazón de madeira, estreito, do ancho dunha besta, aberto por unha das cabeceiras por onde entraba o gando e prendíase polos cornos, se era boi ou vaca, na outra cabeceira, e as ferramentas para desenvolver o seu traballo, ben na terraza que asomaba á eira da praza, ou na beirarrúa da estrada de Gondomar ao lado da porta do Bar, ou dentro del mirando xogar as partidas de cartas ou de dominó nas que os seareiros decidían quen había de pagar o gasto do café ou da copa que consumiran. Iso se non estaba a durmir, cousa que facía a miúdo, sempre sentado na cadeira do mesmo xeito, a carranchapernas do respaldo no que apoiaba os brazos cruzados e mais a cabeza se durmía e non había parede para recostar o lombo.

O outro, Pepe o Ferrador, tiña o local no baixo da antiga Farmacia de D.Andres Abal onde aínda agora consérvase o “potro” de traballo.

O camiño que leva ata o esteiro de Foz pasando polos Cotros de abaixo dende a costa que sube a Mallón leva o nome Rúa Ferrador.

 

 

          

 

O MERCADO DOS LUNS EN SABARÍS

 

Para Xoán 1 de 5

 

 

Dende tempos moi antigos vense facendo, todos os uns do ano, un mercado na Vila de Baiona que abrangue toda a bisbarra do Val do Miñor. Foi creado no ano 1497 ao amparo dun privilexio concedido polos Reis Católicos poucos anos despois de que a Vila de Baiona soubese da descuberta das terras do outro lado do mar Atlántico pola arribada da carabela A Pinta en 1493 e comezou a celebrábase no Monte do Boi.

Co tempo os mercadores, buscando os lugares onde mellor poderían desenvolver os tratos comerciais, foron montando os tarecos no arrabalde do Burgo, fóra das murallas do Monte do Boi, onde se ían asentando as xentes da Vila, expóndose ás importantes sancións que autorizaba o rei Filipe III no ano 1605. Dende O Burgo fóronse mudando para Sabarís e o Concello de Baiona no ano 1736 volve prohibir o mercado, lembra que o lugar de facelo é o Monte do Boi e establece multa de perda do que vendesen. De nada serviron as prohibicións, que se foron repetindo nos anos 1742 e 1823 nos que chegaron a participar as tropas.

O historiador Carlos Meixome, Director do IEM –Instituto de Estudos Miñoranos_, publicou n´A Nosa Terra nº 1105 o 26-11-2003 un articulo “O Mercado de Sabarís” que tamén pode lerse na Web do Val Miñor: http://www.valminor.info/opinion/curuto-do-corvo/4484-o-mercado-de-sabaris no que se poden seguir as circunstancias históricas que lle aconteceron.

Agora co galo da “humanización” da rúa Julian Valverde, cousa que sen dúbida era necesaria, o Concello cambia o mercado de lugar acercándoo á Vila, pero o mercado segue facéndose os luns e a xente segue acudindo coma sempre.

Os que si xa non veñen son aquela morea de esmoleiros, coxos, cegos, eivados, tolos ou ladróns, que acudían aos mercados, feiras, festas ou romarías, amosando os seus defectos, físicos ou psíquicos, certos ou simulados, calados ou falando deles do xeito máis apropiado para provocar a pena e acadar as esmolas dos presentes. Deles poderían facerse e contarse mil e unha historias, pois moitos deles, agás daqueles verdadeiros doentes, eran sabedores de trucos e mañas que nin que fosen aprendelas na escola de Monipodio da que falaba Cervantes.

 Un destes, que acudía alá polo ano 1949/50 ao Mercado de Sabarís, tiña tan ben estudado o “choio” que aproveitaba un buraco dunha pedra das que salvaban a cuneta na entrada do camiño que dende a estrada a Baiona subía ás Escobichas, para, sentándose nela, meter a perna ata o xeonllo que deixaba descuberto coma se fose un toco subindo a perneira do pantalón, simulando á perfección que era coxo.

Outro que tamén acudía todos os luns ao Mercado de Sabarís, e este si que era coxo, pois amosaba as pernas eivadas polas secuencias dalgunha enfermidade, poliomielites seguramente, pedía a esmola a berros que mal se entendían porque tiña a voz “gangosa”, e mellor así, pois se lle dabas esmola dicía:

 

-       ¡Permita Dios que non chegue a andar como eu ando!

 

Pero se non lla dabas, a “ladaíña” cambiaba, quitáballe o non e convertíaa nun mal agoiro.

 

-       ¡Permita Dios que chegue a andar como eu ando!

 

O SAN LOURENZO DE BELESAR

O San Lourenzo de Belesar

                                                                                                         Para Xoán 2 de 5     

Vivía na parroquia de Belesar do Concello de Baiona un home máis ben pequeno, forte, tirando a groso e cunha calva grande e brillante coma unha lúa chea do mes de setembro que cubría cunha pucha daquelas de pouco voo pois non ia máis alá de onde remataba a calva e comezaba o pelo. Chamábase Manuel Blanco pero cando falaban del tirábanlle polo alcuño de “o xuíz”. Tiña oficio de carpinteiro e traballaba nunha fábrica de vidro que había na entrada de Vigo, preto da estación dos tranvías de Vigo a Baiona chamada a Florida, e nela baixaba, os días que ía traballar que eran todos menos os domingos e “festas de gardar”, coma se dicía naquel entón, unha hora despois de coller ás seis da maña en Sabarís o primeiro tranvía e facendo o percorrido de volta ás seis do serán.

Tocaba a tuba ou o trombón na Banda de Música de Belesar, unha das que animaban as festas da bisbarra en competencia coas moitas que houbo sempre no Val do Miñor, case unha en cada parroquia –Mougás, Baiona, Vilaza, Chaín, Vincios, ……-, que coas “parrandas” que formaban para o Nadal ou Reis daban saída ás afeccións musicais dos veciños. Os rapaces facíano cabrear zugando limóns diante del para que a saliva lle fixese trabucar as notas da música, xa fose no palco, no pasacalle ou na procesión. Cando puña o uniforme da Banda era das poucas veces que cambiaba a pucha pola gorra de prato, pois a pucha non a tiraba da cachola máis que para limpar a suor, saudar alguén importante ou entrar na igrexa.

Casara cunha muller, tamén baixa e repoluda, loura de pelo que peiteaba en rizos “de permanente” semellando as melenas dun león e de pel moi branca como lle gusta presumir aos homes. Era filla duns emigrados, como non, que aprenderan nas Américas o oficio de chocolateiros que coma algúns outros asentáranse no barrio O Telleiro o carón da ponte da Xunqueira. Gustáballe invitar os rapaces a tomar o chocolate con boloardo, dos que facía Laureana ou Copena en Gondomar, porque non era doado encontrar os churros.                 

O abade de Belesar, que era irmán de D. Carlos Valverde que foi moitos anos  Alcalde do Concello de Nigran e cando viña visitalo baixaba dende Belesar montado nun cabalo de bonita feitura, confiaba moito no “Xuíz” por iso tiña as chaves da sancristía por se, como pasaba por veces, tiña que reparar algún santo ou santa, un retablo, un banco ou un altar, exercendo o  seu oficio de carpinteiro. Unha vez, en vésperas da festa de San Lourenzo que se celebra o dez do mes de agosto, o “Xuíz” púxose a recompoñer un santo que estaba gardado na sancristía para que lucise na procesión que paseaba arredor da igrexa e pouco máis acompañado dos devotos e ofrecidos, algúns deles vestindo unha falsa semellanza da mortalla que levaría no seu enterramento, feito de tartana branca, amarela ou morada ao gusto que lle  cadraba a cada quen e levando candeas acesas.

O tal santo era daqueles que ían vestidos, moi fachendosos, con roupas de ricos panos pero soamente tiñan labradas a cabeza, as mans e as pernas ou os zapatos se os amosaban. Ou sexa, como aquelas bonecas antigas que só tiñan a cabeza e as mans de porcelana e o resto era un corpo amorfo e recheo de trapos ou relo de madeiras serradas que cubrían vestindo un traxe ou faldrón coma os que levaban os nenos o día de os bautizar. Pero este non era o caso do santo pois o resto do corpo era un armazón de madeira, basta e sen traballar, que nin sequera imitaba un corpo, de onde saía a cabeza, as mans e as pernas. Ou sexa, todo o que non tapaba o vestido. Ah! Pero se levantabas o vestido e mirabas entre os paus que imitaban as pernas, vías un ben dotado carallo. ¡Non tiña dúbida, era un santo!.

         

A BALEA VARADA

 A balea varada

Nestes días despexados pro fríos, é unha ledicia quentarse ao sol ao pairo do mainiño nordés nunha tasquiña das que hai no paseo de Panxón e repousar o ánimo oíndo o cadencioso bruído das ondas desfacéndose na praia e recrear a vista coa paisaxe onde se mesturan, ben compaxinados, os distintos azuis do mar e os verdes dos campos e das árbores do monte, salpicados do branco de casas e barcos, e ao fondo, tras das brétemas esvaecidas, a serra d`A Groba.
Cando era un rapaz, pasmaba oíndo un vello mariñeiro de Panxón que se gababa de que navegara polos sete mares e aprendera a marcar o rumbo non só coa guía da estrela Polar nos mares do Norte, senón que tamén era quen de guiarse pola Cruz do Sur, como pasara cando ía á Malvinas pola pescada austral ou pasaba o Cabo de Fornos para coller camaróns nas costas de Chile.
“O Caramuxo”, que por este alcuño lle tiraban os mariñeiros de Panxón pois segundo eles, o seu carácter e maneiras de facer, tiña máis voltas ca caramuxo, pero chamábase Xosé Expósito España, nome que tampouco era o que puidera ser o seu familiar propio, xa que a nai, solteira, deixárao no hospicio cando naceu, xa sen pai, -fora un dos cinco mariñeiros que morreran cando andaban pescando sardiña con dinamita e lles explotara a bordo indo o barco a pique - e ela non quixo que se soubese de quen era fillo. Por iso non puido estudar no colexio que se creou a carón do Templo Votivo para Orfos do Mar. 
Digo que eu pasmaba oíndolle a´O Caramuxo contar que vira unha morea de  baleas nas augas da Península Valdés onde todos os anos se achegaban a eses lugares para aparellarse as baleas. E pasmaba aínda máis, cando na area da praia debuxaba unha balea, un peixe que eu non coñecía, e o debuxo semellábaseme ao perfil que, dende o Val Miñor e contra o ceo, marca a serra da Groba. Contaba que as baleas tiñan o lombo cheo de marcas calcarias   formadas polas minchas e caramuxos que ían incrustando na pel facendo unha costra onde salientaban os debuxos de espirais do caracol. Tamén pasa coas algas que enraízan na pel e forman coma un mato no que aniñan e viven unha morea de bechos.
Logo, o Mito ou as historias da balea que tragou a Xonás –algúns debuxos espertaban as fantasías infantís amosando unha balea que tragaba un barco, dos antigos, de moitas velas e ata tres paus, dando a idea dunha balea monstro, xigantesca- facíame pensar nunha balea de enormes proporcións, que viñera varar a unha suposta baía en tempos prehistóricos e a deixaran desecada os cataclismos posteriores a carón do Val do Miñor e á beira do mar de Baiona.

E aínda quedan polas costas da prehistórica balea os petróglifos -riscos nas pedras en formas espirais que recordan os caramuxos e outras formas e debuxos-, verdes arbores que se moven cos ventos coma as algas do mar e non faltan animais quizais algúns descendentes dos chamados parasitos doutro tempo.
¡Pro o que non falla é a beleza con que contribúe á paisaxe!         

NOLO

Cando naceu, súa nai púxolle de nome Manuel, non se sabe se en recordo do pai, nunca se soubo quen fora, pois porque ela nunca o dixo. No lugar tirábanlle por Manoliño. Pero el, en canto pasou de picariño, dicía e gustaba que o chamase Nolo.
Nolo vivía coa nai nunha casiña, se pode chamárselle dese xeito a un alboio de cachotaría, terreño, dunha soa peza que servía para todo. Facía de alcoba, cun catre daqueles que daban en chamar “cama turca”, de cociña coa lareira chantada nunha das esquinas, sen cheminea saíndo o fume entre as tellas, unha pía de pedra que tanto servía para lavar as olas como para o aseo persoal, coa auga que carrexaban desde a fonte nunha sella daquelas de madeira con aros de latón, unha sola porta partida ao medio en dúas pezas na que a folla de arriba facía de fiestra, e daba ao camiño da Cabreira.
Xa desde ben pequecho, Nolo estaba afeito a valerse por si, pois a nai facía traballos de criada nas casas dos veciños e o Nolo ficaba só as máis das horas do día. Así é que logo se fixo un destemido, non lle tiña medo a nada, andaba ceibe polos camiños da Cabreira, aínda cos maiores, para meterlle medo a os picariños, sempre andaban a contar que andaba un can rabioso ou que andaba o sacaúntos tras dos rapaces.
Logo ampliou o ámbito das súas andainas escollendo para iso, os paraxes do monte a piñeiral das Cuvichas. Un día si e outro tamén, baixaba polo camiño da Cabreira, deixaba pola dereita o pazo de Pías e seguindo pola costaneira da Romana chegaba ao chan onde, nun tempo atrás, pasaran a feira que se facía no torreiro da capela de San Campio, nos terreos do recheo que fixera a compañía dos tranvías para construír a casa-estación e as cocheiras, cruzaba por diante do bar Galicia a estrada que leva a Gondomar.
Antes de pasar a ponte vella, parábase a ollar como traballaba, se é que traballaba, o ferrador que tiña o “choio” ao carón da ponte románica, ou pasmaba ollando para algunha das mulleres, como a pobre da señora Chuca que eivadiña como estaba, recollían entre as pedras das dúas pontes unhas algas de cor castaña cunhas bichocas máis claras, case amarelas, que nomeaban “botella”, que fervían para botarlle aos porcos, pois, naqueles tempos de fame que seguiron á mal fadada guerra, pouco ou nada había con que mantelos. Non lle tiraba ollar para os que andaban a pescar anguías ou sollas, nin por caso meterse el na auga para pescalas. ¿Mollarse?, ¡nin para se lavar!. O seu era o monte. Así é que pasada a ponte e subía polo Camiño Real, que comezaba fronte á casa de Cadaval e atravesaba as Covichas cara a Viso de Calvos dividindo os concellos de Baiona e Gondomar, cousa que el non sabía nin lle importaba res pois non era iso ao que podería sacarlle un algo, e chegando ao campo dos bolos paraba para pensar, se non o tiña xa pensado, que ía facer.
O monte das Covichas non tiña segredos para el, desde a casa de Cadaval a Viso de Calvos, desde a estrada de Borreiros á Reitoral de Santa Cristina e convento de clausura das monxas Carmelitas, non había ser que se movese que el non coñecese. Sabía das silveiras onde os xiríns achantaban os niños e os merlos escondían o rabo cando chovía. As árbores onde acougaban nas tardiñas, facendo unha grande algarabía, e de onde saían pola mañás cedo, rumbo aos campos e praias de lonxe, os corvos e as pegas. Coñecía as toupeiras, os buracos das cobras e da donosiña, e, como non, todas as coelleiras que houbese no monte das Cuvichas.

“O neno das piñas” Castelao

Para Nolo, as Cuvichas, non eran soamente un lugar de lecer, para Nolo, era a fonte de ingresos cos que axudaba a súa nai. Alí estaba o seu traballo e dedicábase a el coa profesionalidade dun oficial de calquera oficio, apañaba piñas que logo vendía polas portas. Sabia que as piñas tiñan pouco valor e se non eran grandes, ben abertas, secas pero douradas amosando o contido de resina que as facía arder e prender o lume na leña disposta na lareira, nas cociñas de ferro chamadas “tipo Bilbao”, no forno ou en calquera outra fogueira, non pagaba a pena ofrecelas, pois ou non as querían, ou non dan un “chavo” por elas. Nolo gabeaba, descalzo como acotío pois sempre andaba descalzo, ao máis alto dos piñeiros e vareaba naquelas piñas que sabía que non lle rexeitarían cando as fose vender. Logo, xa no chan, apañábaas escollendo as mellores e meténdoas a eito nun carriño de rodas de madeira que acugulaba asta os banzos pondo enriba aínda máis, metidas en sacos. Se non as tiña xa encargadas, comezaba a ofrecelas polas casas da beira da estrada de Baiona, dende a Porta do Sol ao cruce da Ramallosa.
Algunhas tardes do verán, aparecían polo monte, grupos de rapaces e rapazas, poucas veces máis dunha ducia deles, que viñan de folga e facer unha “chocolatada”. Chegando ao chan do campo dos bolos, poucas veces pasaban de alí, axeitaban unhas pedras e facían un fogar para asentar a pota enriba do lume que facían con piñas e paus que collían do redor, para quentar o leite e facer o chocolate que, unha vez feito, papaban acompañando a merenda dalgunha larpeirada como compango de pan branco, cousa que Nolo soamente cataba nos días de festa pois decotío comía pan de boroa, de millo. As rapazas vestían roupa de verán, faldriñas ou traxes de manga curta e calzadas con “tenis” de cores da marca Wamba que mercaban na tenda “Tejidos y Novedades Manuel Puga” ou na “La Espuma” que estaban as dúas no cruce da Ramallosa. Entre elas, habíaas que xa lle “arretoñaban as tetas” pero as que máis lle gustaban eran as louras. Había de ser que xa amosaba os gustos dos homes daqueles tempos que devecían polas mulleres de pel branca, por iso elas tapábanse do sol, con faldras ata os pés, camisas de mangas longas e panos na cabeza, e aínda, se o sol apertaba, cubrían con sombreiro de palla. Nolo agochábase para espreitar o que facían, asexábaas cando ían mexar, para sentir as aguilloadas do sexo que tamén a el lle comezaba a acordar. Tamén se agochaba porque tiña vergonza de que o visen polo xeito que amosaba. Imos ver: cubría a cachola cunha pucha vella e con algún buraco polo que asomaban pelos do floco, sinal de que o corte de pelo era “meidin Félix o Galán”, o barbeiro da Ramallosa; un cumprido pantalón con perneiras que chegaban por debaixo dos xeonllos, suxeito cun só tirador que cruzaba de diante atrás pasando polo ombreiro; unha camisa que podería ter sido branca, agora chea de esturro, coma todo el, polo lixo castaño da casca dos piñeiros, terra, mocos e outros indescifrables, apegados coa resina; e os pés descalzos. A figura non era para servir de modelo.
Nolo, coma tal, desapareceu ou mudouse de bisbarra como Manuel e os dous apelidos da nai, sen o alcume -“sin segundo”- con que aquela sociedade da posguerra marcaba aos fillos de solteira.
Desapareceu tamén, o consumo das piñas coa chegada dos electrodomésticos que arrombaron os lumes de leña. Desapareceu o costume das -“chocolatadas”-, agora a mocidade gusta de embebedarse co botellón. ¿E que pasou co monte das Covichas?. Tamén desapareceu, tragouno unha urbanización.